اِست در لغت به معنی سرین و مقعد می باشد. در لغت نامه این دو بیت هجایی از حکیم سنایی غزنوی به عنوان شاهد آمده است:
گفتی بنزد خواجه که آن غزنوی غُر است
تا زآن سبب مرا ببری نزد خواجه آب
چون تو دروغ گفتی، داد از طریق اِست
هم لفظ غزنوی به مصحّف تو را جواب (1)
(1) توضیح اینکه حکیم در این شعر با استفاده صنعت تصحیف ( برگرداندن معنی یک لغت با جابجا کردن نقطه ها و حروف ) به ظن حقیر کلمه ی «غُرتویی» را به مصحف، «غزنوی» بیان کرده است.
در ذیل لغت تَهِ کار که به معنای پایان و سرانجام کار می باشد، شعر هزلی از شاعری به نام قبول (1) به نقل از فرهنگ آنندراج آمده است:
شیرین پسران که دلبر و دلدارند
در دیده ی بلبلان گل بی خارند
غافل ز ته کار نباشی، کاینها
در کیـ... نهان همچو رطب کُـ.... دارند!
(1) شاعری با نام یا تخلص قبول برای حقیر ناشناس است، شاید منظور قبولی قندری باشد.
چرب روده یا جهودانه روده ای که درون آنرا به چربی و پیه و گوشت آکنده و پخته باشند. چیزی شبیه به «سوسیس» که حالا در مغازه های کالباس فروشی می فروشند.
مثنوی ذیل از عبدالرحمان جامی شاعر بزرگ قرن نهم در شاهد این لغت آمده:
عربی را که بود ساکن بر
جانب ری فتاد رای سفر
دید پیش دکانچه طباخ
چرب روده ، نفیر زد گستاخ
متعجب که : «یا عجم ماذا؟
خذ فلوسا و اعطنی هذا» (1)
عجم از وی گرفت فلس و نهاد
یک بدستی از آن بدستش داد
عرب از بیم دستبرد دغل
استوارش نهفت زیر بغل
ناگهان در میان شور و غلو
چرب رود از کفش فتاده فرو
چون ز نامش نداشت مسکین بهر
تا سراغش کند ز مردم شهر
بغل از خور تهی و کیسه ز دانگ
خرزه بر کف نهاد و میزد بانگ :
«ایها المسلمون ببلدة ری
هل وجدتم بمثل هذا شی ؟» (2)
(۱) ای مرد عجم این چیست؟ سکه ای بگیر و از آن به من بده.
(2) ای مسلمانان شهر ری! آیا چیزی مانند این پیدا نکرده اید؟!
در لغت نامه قلتبان به معنی مرد بی غیرت و دیوث - یعنی کسی که بر احوال قبیح زن خود واقف گردد و چشم پوشی نماید- آمده است. شعری بس زیبا از حکیم سنایی غزنوی شاعر بزرگ قرن ششم هجری شاهد بر این معناست:
اگر مرگ خود هیچ راحت ندارد
نه بازت رهاند همی جاودانی
اگر خَوش خویی از گران قلتبانان
وگر بدخویی از گران قلتبانی
آن شنیدی که بود پنبه زنی
مفلس و قلتبانش خواند زنی
گفتش ای زن مرا به نادانی
مفلس و قلتبان چرا خوانی؟
چه بود جرم من چو باشم من
مفلس از چرخ و قلتبان از زن؟
لَنبان زنی را گویند که از قحبگی و فاحشگی گذشته و اکنون به دلیل کثرت سن و سال و بی رونق گشتن بازار جمال ، به کار قیادت و قوادگی مشغول باشد. آنندراج گوید لنبان ترکیبی است از لن به معنی آلت تناسل رجال و بان که افاده معنی محافظ و نگهبان و مراقب کند.
در معنی این لغت از اشعار نزاری قهستانی شاعر اسماعیلی مذهب قرن هفتم و هشتم هجری شاهدی چنین آورده شده:
ملامتشان مرا می داشت گفتی
چو مهمانی به بنگاه عروسان
به خود گفتم عجب نبوَد که نفرت
کنند از صحبت لنبان لبیبان (۱)
(۱) لبیب به معنی خردمند است.